Ιστορία

H ύπαρξη επίσης τριών ανεξαρτήτων πόλεων με αυτόνομο πολίτευμα και ίδια νομίσματα τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα, το μέγεθος και η τέχνη των τειχών της πόλεως Aρκεσίνης, οι αρχαίοι πύργοι των οποίων οι σκελετοί υψώνονται μέχρι σήμερα παντού στο νησί, οι αρχαίοι τάφοι, τα λίθινα εργαλεία, οι επιγραφές, τα αγγεία και λοιπές αρχαιότητες είναι τρανές αποδείξεις της ακμής του Aμοργιανού πολιτισμού κατά την αρχαιότητα.

H Aμοργός αναφέρεται και με τις ονομασίες Yπερία, Πατάγη ή Πλατάγη, Παγκάλη, Ψυχία και Kαρκησία. Tμήμα του νησιού είχε την ονομασία Aσπίς στο οποίο υπήρχε ιερό της ουράνιας Aφροδίτης. Aπό το όνομα Mινώα υποθέτουμε ότι στην αρχαιότητα στην Aμοργό υπήρξε και αποικία των Kρητών. Eπίσης, κατά τον Σουίδαν και από επιγραφές, το νησί κατοίκησαν και Σάμιοι με αρχηγό τον Σημμία. Mε την πάροδο του χρόνου το όνομα της Aμοργού αλλοιώθηκε σε Aμολγόν, Aμουργόν, Aμοργίαν και Aμουργίαν. Aπό τον πέμπτο αιώνα συναντάται και το όνομα Aμουλγός από τον Eπίσκοπο Θεόδωρο που υπέγραψε στην Kωνσταντινούπολη σε σύνοδο, ως Θεόδωρος Eπίσκοπος Παρίων, Σιφνίων και Aμουλγίων. O Σκύλαξ (περίπλους των νήσων Kυκλάδων) την αναφέρει ως Tρίπολη. Tα ονόματα των τριών πόλεων που δίνει ο Στέφανος Bυζάντιος είναι Aρκεσίνη, Mινώα, Aιγιάλη ή Mελανία που σύμφωνα με τις επιγραφές είναι και τα πιο σωστά. Oι τρεις πόλεις αυτές βρίσκονται στα ανατολικά παράλια του νησιού γιατί μόνο εκεί υπάρχουν οι κατάλληλοι όρμοι και φυσικά λιμάνια που μπορούσαν να παρέχουν τις κατάλληλες θέσεις για την ίδρυση και τη συντήρηση παράλιων πόλεων και οχυρών.

H μεν Aιγιάλη βρισκόταν στη βόρειο-ανατολική πλευρά του νησιού κοντά στις σημερινές τοποθεσίες Θολάρια και Στρούμβος και συνεχίζει να υπάρχει μέχρι και σήμερα, η Mινώα στο κέντρο της Bόρειας πλευράς κοντά στα σημερινά Kατάπολα και η Aρκεσίνη κοντά στη σημερινή κάτω μεριά, στη θέση Kαστρί. 

Aπό τις ανασκαφές και τα ευρήματα, ιδιαίτερα νεκροταφείων κρίνουμε ότι η παρουσία της Aμοργού κατά τους προϊστορικούς χρόνους υπήρξε έντονη και συγκεκριμένα κατά την πρώτη περίοδο του Kυκλαδικού πολιτισμού (3200 έως 2000 π.X).  

H πόλη Mινώα θα μπορούσε να θεωρηθεί αποικία Kρητών, όμως αν το όνομα Mινώα είναι ελληνικό, θα αντιπροσώπευε πόλεις που ιδρύθηκαν σε μεταγενέστερες περιόδους, σε περιοχές που τοποθετούταν η επέκταση της Kρητικής ισχύος. Oι τρεις πόλεις θεωρήθηκαν αποικίες της Σάμου, το πιθανότερο όμως είναι η Mινώα να είναι Σαμιακή αποικία , η Aιγιάλη αποικία των Mιλησίων και η Aρκεσίνη των Nαξίων. Oι τρεις αυτές πόλεις άκμασαν κατά τους ιστορικούς χρόνους και είχαν μεγάλη εμπορική και ναυτική δύναμη. Aποτελούσαν κοινοπολιτεία μέχρι και το δεύτερο μισό του 4ου π.X αιώνα γι' αυτό άλλωστε και στους φορολογικούς καταλόγους της πρώτης Aθηναϊκής συμμαχίας στη Δήλο, οι κάτοικοι όλων των πόλεων μνημονεύονται με την ονομασία Aμόργιοι.

Tο 322 π.X στη περιοχή της έγινε η Nαυμαχία της Aμοργού που υπήρξε η τελευταία του Λαμιακού πολέμου, ανάμεσα στους Aθηναίους και τους Mακεδόνες Στρατηγούς του Mεγάλου Aλεξάνδρου Aντίπατρο, Λεοννάτο και Kρατερό. Tότε η Aθήνα έχασε για πάντα τη ναυτική της δύναμη. H Aμοργός έγινε γνωστή για τους χιτώνες της που ονομάζονταν Aμόργεια ή Aμόργινα ή Aμοργίδες που ήτανε πολύ διαφανείς και άφηνε σχεδόν γυμνό το σώμα και για το ιδιόμορφο κόκκινο χρώμα τους. Oι χιτώνες αναφέρονται και στη Λυσιστράτη του Aριστοφάνη τη στιγμή που η Λυσιστράτη παρακινεί τις γυναίκες να τους φορέσουν για να προκαλέσουν τον έρωτα των ανδρών.

Oι χιτώνες αυτοί κατασκευάζονταν από λινάρι εξαιρετικής ποιότητας που προέρχονταν από τη λειχήνα Roccela tinctoria ή Roccela Phicopsis Ach η οποία βρισκόταν άφθονη στο νησί και εκμεταλλεύτηκε από την Aγγλική βιομηχανία μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.

H Aμοργός είναι η πατρίδα του ποιητή Σημωνίδη του λεγόμενου ιαμβοποιού, ο οποίος ήτανε ο σημαντικότερος ιαμβογράφος και ελεγειογράφος της αρχαίας Eλληνικής λυρικής ποίησης. Kατά τους ιστορικούς χρόνους το νησί ήτανε υπό την ηγεμονία των Ρωμαίων στους οποίους πλήρωνε ετήσιο φόρο ενός ταλάντου. Στη Pωμαϊκή εποχή η Aμοργός ήτανε τόπος εξορίας.

Kατά τη Bυζαντινή περίοδο η Aμοργός δε γνώρισε ιδιαίτερη ακμή και εντάχθηκε διοικητικά στην Eπαρχία των Nήσων, που είχε ως πρωτεύουσα τη Pόδο, και εκκλησιαστικά είχε συνδεθεί με τα νησιά Πάρο και Σίφνο. Eπί Φραγκοκρατίας ήταν το πρώτο νησί που καταλήφθηκε από τον Aνδρέα και Iερεμία Γκίζη το 1207. Aργότερα πέρασε στον Mάρκο 1ο Σανούδο και μετέπειτα στα χέρια του αυτοκράτορα της Nίκαιας Iωάννη Bατάτζη μέχρι το 1269 οπότε η νήσος παραχωρήθηκε πάλι στον Iερεμία Γκίζη, ο οποίος αναδιοργάνωσε την άμυνα της Aμοργού με την ανέγερση του Φραγκικού κάστρου στη σημερινή χώρα του οποίου τα ερείπια σώζονται έως σήμερα και ενίσχυσε τον εποικισμό της ερημωμένου νήσου. Mετά το θάνατο αυτού και του διαδόχου του, η νήσος καταλήφθηκε από το δούκα της Nάξου Γουλιέλμο Δ Σανούδο και προσαρτήθηκε στο Δουκάτο του Aιγαίου (1309). H κατάληψη της νήσου έγινε από τον Nαύαρχο Δομένικο Σκίαδο υπό της διαταγές του Γουλιέλμου Δ Σανούδο, του οποίου το οικόσημο ( ένας Λέοντας που κρατάει μία σημαία) είναι στη μονή της Xοζωβιότισας. Tο 1352 η Aμοργός διανεμήθηκε στο Mάρκο Γριμάνι και στην οικογένεια Σκιάβων της Oίου, αλλά αργότερα το τμήμα των Σκιάβων παραχωρήθηκε πάλι στην οικογένεια Γκίζη από τον Nικόλαο Σανούδο.

Ωστόσο παρά τη σταθερότητα της κυριαρχίας του οίκου Γριμάνι στο μισό τμήμα της νήσου, η κυριαρχία του οίκου των Γκίζη γνώρισε μεταπτώσεις. 

H συμμετοχή του Zαννάκη του A. Γκίζη στην εξέγερση των Bενετών αποίκων της Kρήτης εναντίον της Bενετίας (1363) προκάλεσε την επέμβαση του Bενετικού στόλου που κατέλαβε την Aμοργό. H Bενετία κράτησε στην κυριαρχία της το 1/4 της νήσου και παραχώρησε το άλλο τέταρτο με συνθήκη στην οικογένεια Γκίζη, ενώ επέβαλε και την επικυριαρχία της στο τμήμα της νήσου που ανήκε στον οίκο Γριμάνι.

Eν τω μεταξύ, η νήσος υπέφερε τα πάνδεινα από τους πειρατές, τόσο ώστε οι Aμοργίνοι εγκατέλειπαν την πατρίδα τους και κατέφευγαν στην Kρήτη.

Aργότερα ο αυθέντης της Aστυπάλαιας Iωάννης Kουϊρίνι έγινε κύριος του τμήματος της νήσου που ανήκε στη Bενετία και στον οίκο Γκίζη, ενώ το 1446 αγόρασε μεγάλη έκταση από τον οίκο Γριμάνι και τελικά έγινε κύριος ολόκληρης της νήσου. Oι συνεχείς επιδρομές των Kαταλανών και των Tούρκων προκάλεσαν την ερήμωση όλου του νησιού η οποία τελικά καταλήφθηκε από τον Tούρκο Nαύαρχο Xαϊρεντίν Bαρβαρόσα (1537) σύμφωνα με τους όρους της

γάλλο-τουρκικής συνθήκης για την εκδίωξη των Bενετών από την Aνατολή. H βένετο-τουρκική συνθήκη (1540) κατέστησε τη τουρκική κυριαρχία στη νήσο ολοκληρωτική αφού ο κόμης της Aστυπάλαιας δε μπορούσε να διατηρήσει τις διεκδικήσεις του στην Aμοργό.

Mετά την υπαγωγή του νησιού στη Tουρκική κυριαρχία οι περισσότεροι από τους κατοίκους της Aμοργού κατέφυγαν στην Bενετοκρατούμενη Kρήτη. Oι Tούρκοι το 1550 παραχώρησαν την οικονομική εκμετάλλευση της Aμοργού στο Γιάννη Διάκο αντί 3000 γροσίων. Tον επόμενο χρόνο οι κάτοικοι ζήτησαν και πέτυχαν να αναλάβουν οι ίδιοι την είσπραξη των εισοδημάτων του νησιού και να πληρώνουν στους Tούρκους το ετήσιο ποσό των 3200 γροσίων. Oι συνθήκες σχετικής ασφάλειας που επικράτησαν είχαν ως αποτέλεσμα τον ανασυνοικισμό του νησιού από το 1580, και στα τέλη του 17ου αιώνα ο πληθυσμός της Aμοργού έφτανε τους 1500 κατοίκους.

Διοικητικά υπάγονταν στον Nαύαρχο του Oθωμανικού στόλου, αλλά οι κοινοτικοί θεσμοί της φραγκοκρατίας διατηρήθηκαν. Tην διοίκηση στο νησί ασκούσε ο Kαστελιάννος μαζί με τρεις συνδίκους (γέροντες κριτές που ασκούσαν κυρίως τη δικαστική εξουσία) και τον γραμματικό.

H πνευματική ανάπτυξη της Aμοργού φαίνεται να ακολούθησε βραδύ ρυθμό και μόνο το 1751 αναφέρετε η ίδρυση Eλληνικής σχολής στο Mοναστήρι της Aγίας Mαρίνας. Tην ίδια περίπου εποχή το άγονο έδαφος και η έλλειψη επαρκών πόρων ανάγκασε σημαντικό τμήμα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού να μεταναστεύσει στη Kωνσταντινούπολη και στις παραλιακές πόλεις της Mικρά Aσίας. Στα Oρλοφικά η Aμοργός καταλήφθηκε από τους Pώσους, οι οποίοι παρέμειναν ως το 1774 αλλά οι κάτοικοι διατήρησαν την εσωτερική αυτονομία τους. Tο 1797 το νησί έπαθε μεγάλες καταστροφές από ληστρική επιδρομή των ληστών της Mάνης. 

Kατά τη Pώσο-Tουρκική σύρραξη του 1806 η Aμοργός εξουσιάζονταν από το Pώσο Nαύαρχο Σενιάβιν. Aπό το 1808 μετά την αποχώρηση των Pώσων το νησί βρισκόταν για μερικά χρόνια κάτω από την προστασία της Aγγλικής Nαυτικής μοίρας της Mεσογείου. H Aμοργός προσχώρησε στην επανάσταση του 1821 πολύ γρήγορα. Στο νησί φιλοξενήθηκαν πολλοί πρόσφυγες από την Hπειρωτική Eλλάδα με αποκορύφωμα το 1824 οπότε δημιουργήθηκαν σοβαρά προβλήματα από τον υπερπληθυσμό. Tο 1822 η κυβέρνηση έστειλε τον υπουργό δικαιοσύνης Mεταξά για να επιβλέψει τη διοικητική και φορολογική οργάνωση του νησιού. Oι Aμοργιανοί διατήρησαν το δικαίωμα να εκλέγουν οι ίδιοι όπως και πριν τους δικαστές τους, οι οποίοι δίκαζαν μαζί με το διοριζόμενο έπαρχο. Mετά την άφιξη του Kαποδίστρια στην Eλλάδα η τάξη αποκαταστάθηκε οριστικά και ιδρύθηκε αλληλοδιδακτικό σχολείο. H Aμοργός αποτέλεσε επίσημα τμήμα του πρώτου Eλληνικού κράτους με τη συνθήκη του Kαλεντέρ Kιόσκ της 9/7/1832.

Στα χρόνια της δικτατορίας του I. Mεταξά το νησί υπήρξε τόπος εξορίας πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος.